Rybnik jest jednym z najstarszych miast Górnego Śląska, a wzmianki o nim sięgają czasów wczesnego średniowiecza. Specyficzne warunki hydrologiczne terenu oraz położenie na zbiegu kilku szlaków handlowych spowodowały, że miasto bardzo szybko się rozwinęło i już w 1308 roku, na prawie niemieckim, uzyskało prawa miejskie. Rozwój górnictwa i hutnictwa, jaki nastąpił w XIX i XX wieku, a także rozbudowa sieci dróg kolejowych sprawiły, że Rybnik w wymierny sposób zyskał w tym czasie na znaczeniu. Wydarzenia II wojny światowej spowodowały z kolei eksterminację ludności miasta oraz znaczne zniszczenia przemysłu wskutek rabunkowej działalności niemieckich okupantów. Po 1945 roku rozpoczęła się odbudowa miasta, która skoncentrowała się wokół rozwoju górnictwa. Burzliwa historia odcisnęła swoje piętno zarówno na życiu mieszkańców miasta, jak i na układzie urbanistycznym oraz charakterystyce tamtejszych nieruchomości. W latach 70-tych nastąpiła dynamiczna urbanizacja i industrializacja miasta, które znacznie powiększyło swoją powierzchnię, wchłaniając sąsiadujące z nim miasteczka i gminy: Boguszowice, Niedobczyce oraz Chwałowice. W 2011 roku nastąpiły ostateczne jak dotąd zmiany administracyjne, gdy Ochojec stał się kolejną dzielnicą Rybnika.

Pod koniec XX wieku, wraz ze zmianami w przemyśle oraz reprywatyzacją, nastąpiła również zmiana sposobu zarządzania przestrzenią miejską. Od tego czasu notuje się wyraźną przemianę charakteru miasta, które z przemysłowego przekształca się powoli w postindustrialne. W związku z tym, zmieniła się wartość poszczególnych lokalizacji pod względem cenowym, czego skutkiem było między innymi zagospodarowanie pustych przestrzeni w centrum. Rozpoczęła się również intensywna rewitalizacja terenów miejskich. Polega ona zarówno na zagospodarowywaniu ugorów poprzemysłowych, jak i przywracaniu świetności starym kamienicom. Istotnym i bardzo pozytywnym trendem jest nie tylko renowacja zabytkowych budowli, ale również rehabilitacja dużych osiedli mieszkaniowych, czyli tak zwanych blokowisk. Miasto posiada ogromny potencjał rozwojowy, na który nakłada się dobra dostępność komunikacyjna oraz rozwinięta infrastruktura techniczna.

Obecny układ urbanistyczny miasta składa się z obszaru centralnego, obejmującego historyczne centrum miasta oraz z satelitarnie rozmieszczonych jednostek, w skład których wchodzą nowsze osiedla, a także włączone administracyjnie do obszaru Rybnika sąsiednie miasta i gminy. Samorząd miasta stara się podejmować działania, mające na celu ożywienie obszarów napotykających bariery rozwojowe oraz pozostających w stagnacji. Podejmowane są także próby stymulowania rozwoju gospodarczego satelitarnych obszarów miasta i sprzyjające tworzeniu miejsc pracy, a tym samym przeciwdziałające zjawisku wykluczenia społecznego i gospodarczego mieszkańców z odległych od centrum dzielnic. Prowadzone są remonty i przebudowa dawnych obiektów przemysłowych, mające na celu ich adaptację na cele mieszkaniowe, gospodarcze lub rekreacyjne. Celem podniesienia poziomu bezpieczeństwa tworzona i rozbudowywana jest siec monitoringu wizyjnego. Istotnym elementem działań miasta jest również wymiana elementów azbestowych, występujących w wielorodzinnych budynkach mieszkalnych, na nowe, nieszkodliwe dla zdrowia. Powyższe działania maja służyć realizacji Lokalnego programu Rewitalizacji, mającego na celu poprawę jakości życia mieszkańców miasta oraz optymalne wykorzystanie potencjału miasta.